Upadłość konsumencka

Upadłość konsumencka jest pojęciem stosunkowo nowym, odnoszącym się do niewypłacalności osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Polega ona na częściowym lub całkowitym zadłużeniu osoby fizycznej, która utraciła możliwość uregulowania swoich zobowiązań finansowych wobec wierzycieli. Dla wielu osób może być ostatnią deską ratunku, ale takie posunięcie uważane jest za dość radykalne, ponieważ niesie za sobą pewne konsekwencje, które mogą ograniczać swobodę funkcjonowania dłużnika. Ponadto, informacja o upadłości konsumenckiej jest również przesyłana do Biura Informacji Kredytowej (BIK) i figuruje w systemie dziesięć lat. W praktyce wpływa to w sposób negatywny na wiarygodność potencjalnego klienta banku lub innej instytucji finansowej.

Biuro Informacji Kredytowej funkcjonuje w oparciu o ustawę – prawo bankowe i zostało powołane w roku 1997 przez Związek Banków Polskich oraz banki prywatne w celu realnego zwiększenia bezpieczeństwa, ochrony obrotu pieniężnego, a także zminimalizowania ryzyka kredytowego i skutecznego zapobiegania zjawisku nadmiernego zadłużenia społeczeństwa. BIK gromadzi wszystkie informacje o zdolności oraz historii kredytowej danego dłużnika. Oznacza to, iż informacje zawarte w bazie obejmują dane na temat zobowiązań finansowych danej osoby oraz przewidywane daty obowiązku ich uregulowania. Informacje zawarte w BIK-u są bardzo ważnym narzędziem, umożliwiającym bankom oraz innym instytucjom finansowym wiarygodną ocenę każdego potencjalnego klienta. W BIK-u opisana jest przede wszystkim finansowa przeszłość dłużnika, a także przeanalizowana i udokumentowana rzeczywista zdolność kredytowa.

Zależność pomiędzy upadłością konsumencką a rejestrem BIK jest bardziej oczywista niż się wydaje. Wielu dłużników, rozważając złożenie wniosku o upadłość konsumencką w pierwszej kolejności decyduje się na pobranie raportu BIK, który umożliwia przeanalizowanie swojej faktycznej sytuacji finansowej oraz wysokości zadłużenia. Ponadto, pomaga on w wypełnieniu wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, zwłaszcza w przypadku dużej ilości zaciągniętych zobowiązań finansowych. Błędne jest jednak myślenie o tym, iż ogłoszenie upadłości konsumenckiej pomoże w wyczyszczeniu dotychczasowych zadłużeń i pozwoli zacząć wszystko „z czystą kartą”. Ogłoszenie bankructwa, w niektórych przypadkach, może skutkować umorzeniem części bądź nawet całości długów, jednakże wszystkie informacje na temat uregulowanych lub umorzonych należności są odnotowywane w BIK, ale z niego nie znikają. Istnieje możliwość usunięcia jedynie uregulowanych długów, jednak dopiero po 5 latach, poprzez złożenie odpowiedniego wniosku.

W związku z powyższym, możemy stwierdzić, iż fakt ogłoszenia upadłości konsumenckiej ma zatem również negatywny aspekt w stosunku do oceny wiarygodności podmiotu ubiegającego się o kredyt. Oczywiste jest to, iż osoba ogłaszająca bankructwo jest uważana przez banki oraz inne instytucje finansowe za klienta o szczególnie podwyższonym ryzyku.

Krajowy Rejestr Zadłużonych

Z dniem 1 grudnia 2021 r. uruchomiony został Krajowy Rejestr Zadłużonych. Jest to jawny i darmowy rejestr w systemie teleinformatycznym, prowadzony przez Ministra Sprawiedliwości, w którym ujawnia się dane dotyczące:

1. osób fizycznych, osób prawnych, a także jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, co do których były lub są obecnie prowadzone postępowania restrukturyzacyjne, upadłościowe, a także postępowania w sprawach orzeczenia zakazu prowadzenia działalności gospodarczej;
2. osób fizycznych, osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych niebędących osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną, co do których była prowadzona egzekucja sądowa lub administracyjna, a następnie została ona umorzona z powodu jej bezskuteczności;
3. osób fizycznych, wobec których toczy się egzekucja świadczeń alimentacyjnych lub egzekucja należności budżetu państwa, powstałych z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów, które zalegają ze spełnieniem tych świadczeń za okres dłuższy niż 3 miesiące.

System ten daje możliwość składania wniosków i pism procesowych w ww. postępowaniach. W portalu można również przeglądać akta tych postępowań, a nawet odbierać korespondencję.

W praktyce chodzi także o to, aby każdy zainteresowany mógł zweryfikować, czy w odniesieniu do konkretnego podmiotu nie zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub ogłoszona upadłość, a także czy dłużnik nie złożył wniosku restrukturyzacyjnego lub o ogłoszenie upadłości.

Jak uzasadnia się na stronie rządowej, celem wprowadzenia Krajowego Rejestru Zadłużonych było usprawnienie postępowań restrukturyzacyjnych i upadłościowych; ułatwienie dostępu do informacji o tych postępowaniach wierzycielom, sądom i innym zainteresowanym podmiotom; usprawnienie komunikacji pomiędzy ich organami i uczestnikami, jak również obniżenie kosztów postępowań, związanych z obowiązkiem dokonywania ogłoszeń i obwieszczeń.

Choć z założenia KRZ jest rozwiązaniem innowacyjnym i w zamyśle dobrym, to w praktyce niedoskonałym, co powodowało pojawianie się problemów już od początku. Zgłaszano, że nie można wszcząć postępowania o zatwierdzenie układu, a także że nie działają wszystkie funkcje w systemie. Okazuje się, że na mocy nowych przepisów czas trwania postępowań wydłuża się i możliwa jest sytuacja, kiedy w przeciągu miesiąca nie uda się wszcząć postępowania restrukturyzacyjnego z powodu niewydolności systemu. Przedstawiciele Ministerstwa zapewniają o udoskonalaniu systemu. Mimo wszystko jednak postuluje się wprowadzenie zmian legislacyjnych polegających na postępowaniu zastępczym w przypadku niewydolności systemu teleinformatycznego przez umożliwienie prowadzenia postępowania w formie przewidzianej przepisami do 30 listopada 2021 r. Pozostaje mieć nadzieję, że z biegiem czasu niedoskonałości zostaną naprawione, a korzystanie z portalu będzie bezproblemowe.

Układ konsumencki zamiast upadłości

Układ konsumencki stanowi innowację w modelu upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej. Podobnie jak w przypadku upadłości, warunkiem koniecznym jest stan niewypłacalności dłużnika. Jednak z tą różnicą, że musi on mieć możliwości zarobkowe oraz sytuację zawodową, która pozwoli na pokrycie kosztów postępowania oraz zawarcie układu z wierzycielami, a następnie jego wykonania. Jest to sposób wyjścia z długów skierowany do osób, które posiadają dochód na poziomie średniej krajowej, albo wyższy [uzasadnienie projektu ustawy, Druk sejmowy Nr 3480 z 28.5.2019 r., s. 33].

Kiedy sąd nie uwzględni wniosku o układ konsumencki?

Istnieją sytuacje, kiedy sąd bezwzględnie odrzuca wniosek o układ konsumencki. Może być to spowodowane złym stanem zdrowia, który świadczy o braku możliwości zarobkowej lub też w przypadku orzeczenie sądu o zakazie wykonywania zawodu, do którego dłużnik jest przyuczony. Może być również tak, że wniosek nie zostanie uwzględniony z przyczyny zbyt wysokiego zadłużenia, przy którym wierzytelności wymagałyby drastycznej redukcji w celu wykonania układu nawet przy uwzględnieniu najdłuższego możliwego czasu jego realizacji (5 lat).

Jakie korzyści przynosi układ konsumencki w przeciwieństwie do upadłości?

Wybierając układ konsumencki dłużnik nie traci całego swojego majątku. Dzięki temu zachowa zdolność do zaspakajania potrzeb mieszkaniowych swoich oraz rodziny, przy czym duża część jego długów może zostać umorzona. Trzeba jednak pamiętać, że warunkiem koniecznym są pozytywne rokowania co do możliwości wykonywania układu.

Wniosek o układ konsumencki

Wniosek musi odpowiadać takim samym warunkom formalnym, jak w przypadku wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej, które zostały wymienione w art. 4912 PrUpad.

Istnieją dwie możliwości wejścia dłużnika na drogę postępowania o zawarcie układu. Może samodzielnie złożyć taki wniosek, który zostanie zaakceptowany, jeżeli ma on stabilną sytuację zawodową oraz odpowiednie zarobki. Drugą opcją jest przekierowanie dłużnika, który złożył wniosek o upadłość konsumencką, przez sąd z urzędu. Jeżeli nie życzy sobie, aby było prowadzone przeciwko niemu postępowanie o zawarcie układu, może zastrzec to w swoim wniosku – sąd będzie związany takim oświadczeniem. Zdarza się to w sytuacjach, gdy dłużnik jest świadomy negatywnego nastawienia wierzycieli, w związku z czym wie, że nie będą oni przychylnie nastawieni do układu.

Zgromadzenie wierzycieli

Zgromadzenie wierzycieli jest zwoływane, w terminie 30 dni od doręczenia postanowienia o otwarciu postępowania o zawarcie układu, przez nadzorcę sądowego. W tym okresie przygotowuje on odpowiednie dokumenty wskazane w przepisach (porozumienie z dłużnikiem, spis wierzytelności oraz wierzytelności spornych). Termin zgromadzenia jest ustalany przez dłużnika wspólnie z nadzorcą.

Zgromadzenie wierzycieli prowadzone jest przez nadzorcę sądowego (inaczej niż w postępowaniu restrukturyzacyjnym, gdzie nadzoruje je sędzia-komisarz), który zobowiązany jest w terminie 21 dni przedstawić sędziemu wniosek o zatwierdzenie układu, o ile został przegłosowany odpowiednią większością (obliczana według prawa restrukturyzacyjnego).

Upadłość konsumencka małżonków

Ogłoszenie upadłości konsumenckiej jednego z małżonków powoduje daleko idące skutki w sferze majątkowej drugiego małżonka.

Jeżeli w dniu ogłoszenia upadłości konsumenckiej małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej to ich majątek wspólny wchodzi do masy upadłości konsumenckiej. Jego podział jest niedopuszczalny. Małżonek upadłego może jedynie dochodzić w postępowaniu upadłościowym konsumenckim swojej należności z tytułu udziału w majątku wspólnym. W tym celu powinien zgłosić swoją wierzytelność syndykowi. Musi się jednak liczyć z tym, że trudno będzie mu odzyskać „swoją połowę majątku”. Dlaczego? Ponieważ najczęściej majątek wspólny to nieruchomość zabezpieczona hipoteką. W pierwszej kolejności zaspokojony zostanie wierzyciel hipoteczny a dla drugiego małżonka może już nic nie pozostać.

Jeśli w małżeństwie obowiązywała rozdzielność majątkowa, to ustanowienie takiej rozdzielności jest skuteczne wobec masy upadłości jedynie wtedy, gdy umowa została zawarta co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. W innym wypadku przyjmuje się fikcję prawną – tak jakby ta rozdzielność nigdy nie została ustanowiona.

Jeśli umowa rozdzielności majątkowej jest skuteczna wobec masy upadłość (czyli została zawarta co najmniej 2 lata przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości), to brak podziału majątku nie ma tu żadnego znaczenia. Z dniem ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami doszło bowiem do ustanowienia ułamkowej współwłasności posiadanego majątku. Te ułamkowe udziały małżonków w majątku są zaś równe, czyli w skład masy upadłości wejdzie udział w postaci ½ posiadanego majątku a właścicielem drugiego udziału pozostanie małżonek, wobec którego nie ogłoszono upadłości konsumenckiej.

Kto może ogłosić upadłość konsumencką?

Gdy wiesz już, czym jest upadłość konsumencka, warto rozwiać wątpliwości, kto może ogłosić upadłość konsumencką. Wiesz już, że jest to możliwość dostępna dla osób, które nie prowadzą działalności gospodarczej oraz nie pozostają w spółce.

Upadłość konsumencką możesz ogłosić tylko jeśli nie jesteś przedsiębiorcą i  stałeś się  niewypłacalny (nie regulujesz na bieżąco swoich zobowiązań- np. nie płacisz rachunków, nie spłacasz rat kredytu itp.). Bez znaczenia pozostaje twój wiek. Wniosek o upadłość konsumencką może złożyć również rolnik, pod warunkiem, że nie prowadzi równolegle działalności gospodarczej. Bankructwo może ogłosić także osoba fizyczna, która jest ubezwłasnowolniona częściowo lub całkowicie. Wówczas w imieniu takiej osoby będzie działać przedstawiciel ustawowy, opiekun lub kurator.

Kto nie może ogłosić upadłości konsumenckiej?

Jeśli należysz do grona przedsiębiorców, czyli prowadzisz działalność gospodarczą lub zawiesiłeś jej prowadzenie, to niestety, upadłość konsumencka nie jest dla ciebie. Poza tym, upadłości konsumenckiej nie można ogłosić wobec wspólników osobowych spółek handlowych, którzy bez ograniczenia odpowiadają za długi spółki (wspólnicy spółki jawnej i partnerskiej oraz komplementariusze w spółce komandytowej i komandytowo-akcyjnej) oraz komandytariuszy i akcjonariuszy, którzy odpowiadają za długi spółki (gdy w nazwie spółki znajdzie się imię i nazwisko komandytariusza lub akcjonariusza). Z upadłości konsumenckiej nie mogą skorzystać rolnicy, którzy oprócz prowadzenia gospodarstwa rolnego prowadzą jeszcze inną działalność gospodarczą lub zawodową. Podlegają oni wtedy pod przepisy o upadłości przedsiębiorców.

Czym jest upadłość konsumencka?

Instytucja upadłości konsumenckiej została uregulowana w ustawie Prawo upadłościowe. Jest to specjalna procedura sądowa pozwalająca na oddłużenie osób, które przestały radzić sobie ze spłatą zobowiązań.

Upadłość konsumencka jest postępowaniem sądowym przewidzianym dla osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, czyli konsumentów, którzy stali się niewypłacalni. Niewypłacalność dłużnika to stan, w którym nie może on wykonywać swoich wymagalnych zobowiązań np. nie ma środków na spłatę rat kredytowych.

Upadłość konsumencka to postępowanie sądowe skierowane do osób prywatnych, które nie prowadzą działalności gospodarczej.  24 marca 2020 weszły w życie przepisy nowelizacji prawa upadłościowego, zawierają one uproszczone zasady przeprowadzenia upadłości konsumenckiej.

Głównym zadaniem postępowania jest oddłużenie, czyli doprowadzenie do pełnej lub częściowej spłaty wierzycieli. Następuje to z posiadanego przez dłużnika majątku (jeśli taki majątek posiada). Możliwe jest również umorzenie długów w całości bądź części.

Zalety i wady upadłości konsumenckiej

Upadłość konsumencka – znowelizowana w marcu zeszłego roku, jest obecnie bardzo dobrym narzędziem do oddłużenia wielu osób, które nie potrafią poradzić sobie same ze swoimi zobowiązaniami. Do niewątpliwych zalet procedury upadłości konsumenckiej możemy zaliczyć:

• komfort psychiczny – problem z długami to nieustanne napięcie psychiczne, które przeradza się w strach, a nawet w depresję. Uwolnienie od długów, nawet w takiej formie jak upadłość konsumencka, to uwolnienie się od dużych kłopotów
  i ucieczka przed nękaniem przez wierzycieli;
• spokój – po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej upadłego w kontaktach z wierzycielami reprezentuje syndyk, co niewątpliwe wpływa na komfort psychiczny upadłego. Przede wszystkim upadły nie jest już nachodzony przez komorników czy windykatorów;
• oddłużenie – upadły zostaje oddłużony z chwilą wydania postanowienia o umorzeniu zobowiązań. Zobowiązania upadłego, które były objęte postępowaniem upadłościowym, nie mogą być już egzekwowane przez wierzycieli;
• zawieszenie postepowań egzekucyjnych i sądowych – upadłość konsumencka zawiesza trwające postępowanie egzekucyjne a także toczące się postępowania sądowe;
• dłużnik uwalnia się od komornika – w momencie otwarcia upadłości konsumenckich egzekucje komornicze podlegają umorzeniu a wszczęte postępowania zawieszone;
• brak obowiązku posiadania majątku – upadłość konsumencką możemy ogłosić nawet jeśli upadły nie posiada żadnego majątku.
• zatrzymanie rosnących odsetek – od dnia ogłoszenia upadłości konsumenckiej wierzyciele nie mają możliwości naliczania odsetek od niezapłaconych należności, co powoduje, ze dług dalej nie wzrasta.
• rozłożenie części zobowiązań na raty – ustalanie plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego oraz innych osób na jego utrzymaniu, biorąc pod uwagę również ich potrzeby mieszkaniowe;
• możliwe jest też całościowe oddłużenie bez ustalenia planu spłaty, natomiast dotyczy to wyjątkowych sytuacji.

Upadłość konsumencka ma wiele pozytywnych stron. Warto jednak dla przedstawienia pełnego obrazu tego postępowania wspomnieć też o wadach:

• największym minusem jest utrata majątku (w postępowaniu upadłościowym syndyk, by zaspokoić wierzycieli, musi sprzedać cały majątek dłużnika),
• nie wszystkie zobowiązania podlegają umorzeniu: oddłużanie nie obejmuje należności wynikających z kary grzywny, postępowania karnego, zadośćuczynienia, obowiązku naprawienia szkody i alimentów,
• pewnym dyskomfortem może być również podanie do publicznej wiadomości tj. w Monitorze Sądowym i Gospodarczym informacji finansowej o danym konsumencie a także umieszczenie danych w Centralnym Rejestrze Upadłości i Restrukturyzacji

Na koniec warto zwrócić uwagę jaki wpływ na postępowanie egzekucyjne prowadzone wobec dłużnika ma ogłoszenie upadłości. Zgodnie z art. 146 Prawa upadłościowego:

Art.  146.  [Zawieszenie postępowania egzekucyjnego]

1. Postępowanie egzekucyjne skierowane do majątku wchodzącego w skład masy upadłości, wszczęte przed dniem ogłoszenia upadłości, ulega zawieszeniu z mocy prawa z dniem ogłoszenia upadłości. Postępowanie to umarza się z mocy prawa po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Zawieszenie postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie przysądzeniu własności nieruchomości, jeżeli przybicia prawomocnie udzielono przed ogłoszeniem upadłości, a nabywca egzekucyjny wpłaci w terminie cenę nabycia.

2. Sumy uzyskane w zawieszonym postępowaniu egzekucyjnym, a jeszcze niewydane, przelewa się do masy upadłości po uprawomocnieniu się postanowienia o ogłoszeniu upadłości.

2a. Sumy uzyskane ze sprzedaży w postępowaniu egzekucyjnym składników majątkowych obciążonych rzeczowo traktuje się w postępowaniu upadłościowym jak sumy uzyskane z likwidacji obciążonych rzeczowo składników masy upadłości.

3. Po dniu ogłoszenia upadłości niedopuszczalne jest skierowanie egzekucji do majątku wchodzącego w skład masy upadłości oraz wykonanie postanowienia o zabezpieczeniu lub zarządzenia zabezpieczenia na majątku upadłego, z wyjątkiem zabezpieczenia roszczeń alimentacyjnych oraz roszczeń o rentę z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci oraz o zamianę uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę.